Safra kesesi hastalığı terimi, safra kesesini etkileyebilecek çeşitli koşullar için kullanılır.
Safra kesesi karaciğerinizin altında bulunan küçük armut şeklinde bir kesedir. Safra kesesinin ana işlevi, karaciğer tarafından üretilen safra sıvısını depolamak ve bir kanal yoluyla ince bağırsağa geçirmektir. Safra sıvısı, ince bağırsaktaki yağları sindirmenize yardımcı olur.
İltihap, kolesistit olarak bilinen safra kesesi duvarlarının tahrişi nedeniyle safra kesesi hastalıklarının çoğunu oluşturan bir etkendir. Bu iltihap, safra kesesi taşlarının ince bağırsağa giden kanalları tıkaması ve safranın birikmesi nedeniyle sıkça görülür. Nekroz (doku tahribatı) veya kangrene neden olabilir.
TÜRLERİ
Safra kesesi hastalığının türleri nelerdir?
Safra kesesi hastalığının pek çok farklı türü vardır.
Safra kesesi taşları
Safra kesesi taşları, safra sıvısındaki maddeler (kolesterol, safra tuzları ve kalsiyum gibi) veya kandaki maddeler (bilirubin gibi) safra kesesi ve safra kanallarına giden geçitleri tıkayan sert parçacıklar oluşturduklarında meydana gelir.
Safra kesesi taşları, kese tamamen veya yeterince boşalmadığında oluşmaya da eğilimlidir. Bir kum tanesi kadar küçük ya da bir golf topu kadar büyük olabilirler.
Safra kesesi taşı riskinde etkili olan birçok faktör vardır. Bunlar arasında şunlar bulunur:
• aşırı kilolu veya obez olmak
• şeker hastalığı
• 60 yaş ve üstü olmak
• östrojen içeren ilaçlar almak
• ailede safra taşı geçmişi olması
• kadın olmak
• Crohn hastalığı ve besinlerin emilimini etkileyen diğer koşulların olması
• Siroz veya diğer karaciğer hastalıklarına yakalanma
Kolesistit
Kolesistit en sık görülen safra kesesi hastalığı türüdür. Safra kesesinin akut veya kronik inflamasyonu olarak kendini gösterir.
Akut kolesistit
Akut kolesistit genellikle safra taşlarına bağlıdır. Ancak bu hastalık, tümörlerin veya çeşitli diğer hastalıkların bir sonucu olabilir.
Karnın üst sağ tarafında veya üst orta kısmında ağrı olabilir. Ağrı, yemekten hemen sonra ortaya çıkma eğilimi gösterir ve ani ve şiddetli ağrılardan sağ omuzunuza yayılan hafif ağrılara kadar farklılık gösterir.
Akut kolesistit ayrıca aşağıdakilere neden olabilir:
• ateş
• mide bulantısı
• kusma
• sarılık
Kronik kolesistit
Akut kolesistit görüldükten sonra safra kesesi küçülebilir ve safra sıvısı depolama ve bırakma yeteneğini kaybedebilir. Karın ağrısı, mide bulantısı ve kusma meydana gelebilir. Genellikle ameliyat, kronik kolesistit için gerekli tedavi şeklidir.
Koledokolityaz
Safra kesesi taşları, safra kesesinin dar kısmına veya safra kanallarına takılıp kalabilir. Safra kesesi bu şekilde tıkandığında safra sıvısı dışarı çıkamaz. Bu durum, safra kesesinin iltihaplanmasına veya şişmesine neden olabilir.
Tıkanan safra kanalları, safra sıvısının karaciğerden bağırsaklara geçmesini de önler.
Koledokolityaz şunlara neden olabilir:
• üst karnın orta kısmında aşırı ağrı
• ateş
• titreme
• mide bulantısı
• kusma
• sarılık
• soluk veya kil renginde dışkı
Akalküloz safra kesesi hastalığı
Akalküloz safra kesesi hastalığı, safra taşı bulunmayan safra kesesi iltihaplanmasıdır. Önemli bir kronik hastalık veya ciddi sağlık sorunlarının nöbeti tetiklediği görülür.
Belirtiler, safra taşı olan akut kolesistit ile benzerdir. Hastalığın bazı risk faktörleri şunları içerir:
• ciddi fiziksel travma
• kalp ameliyatı
• karın cerrahisi
• şiddetli yanıklar
• lupus gibi otoimmün hastalıklar
• Kan dolaşımı enfeksiyonları
• entrevenöz beslenme (IV)
• önemli bakteriyel veya viral hastalıklar
Biliyer diskinezi
Biliyer diskinezi, safra kesesi normalden düşük bir fonksiyona sahip olduğunda oluşur. Bu durum, devam etmekte olan safra kesesi iltihabı ile ilişkili olabilir.
Belirtiler, yemekten sonra üst karında ağrı, mide bulantısı, şişkinlik ve hazımsızlığı içerebilir. Yağlı yemek yemek belirtileri tetikleyebilir. Biliyer diskinezi ile safra kesesinde safra taşı genellikle görülmez.
Doktorunuz, bu durumun teşhisine yardımcı olmak için HIDA taraması adlı bir test kullanabilir. Bu test safra kesesi fonksiyonunu ölçer. Safra kesesi içeriğinin yalnızca yüzde 35 ila 40’ını veya daha azını salıverebiliyorsa genellikle biliyer diskinezi saptanır.
Sklerozan kolanjit
Devam eden iltihaplanma ve safra kanalı sisteminin hasar görmesi skar oluşumuna neden olabilir. Bu durum sklerozan kolanjit olarak adlandırılır. Bununla birlikte, tam olarak bu hastalığa neden olan etkenler bilinmemektedir.
Bu hastalığa yakalanan insanların yaklaşık yarısında belirti görülmez.
Belirtiler ortaya çıkarsa aşağıdakileri içerebilir:
• ateş
• sarılık
• kaşıntı
• üst karında rahatsızlık
Bu durumdaki insanların yaklaşık yüzde 60 ila 80’inde ülseratif kolit görülür. Bu hastalık, karaciğer kanseri riskini de artırır. Halen bilinen tek tedavi karaciğer naklidir.
Bağışıklık sistemini bastıran ve katılaşmış safrayı parçalamaya yardımcı olan ilaçlar semptomları yönetmeye yardımcı olabilir.
Safra kesesi kanseri
Safra kesesi kanseri nadir görülen bir hastalıktır. Safra kesesi kanserlerinin farklı türleri vardır. Tedavisi zor olabilir, bunun nedeni hastalığın ilerleyene kadar teşhis edilememesidir. Safra kesesi taşları, safra kesesi kanseri için yaygın bir risk faktörüdür.
Safra kesesi kanseri, safra kesesinin iç duvarlarından dış tabakalara, daha sonra karaciğer, lenf düğümleri ve diğer organlara yayılabilir. Safra kesesi kanseri belirtileri akut kolesistit ile benzer olabilir, ancak hiç belirti de görülmeyebilir.
Safra kesesi polipleri
Safra kesesi polipleri, safra kesesi içinde oluşan lezyonlar veya büyümelerdir. Genellikle iyi huyludurlar ve belirtileri yoktur. Ancak çoğu zaman, 1 santimetre’den büyük polipler için safra kesesi çıkarılması önerilir. Bu poliplerin kanserli olma ihtimalleri daha yüksektir.
Safra kesesi kangreni
Kangren, safra kesesinde yetersiz kan akışı olduğunda ortaya çıkabilir. Bu durum, akut kolesistitin en ciddi komplikasyonlarından biridir.
Bu komplikasyon riskini artıran faktörler şunları içerir:
• erkek olmak ve 45 yaşın üzerinde olmak
• şeker hastalığı
Safra kesesi kangreni belirtileri şunları içerebilir:
• safra kesesinde donuk ağrı
• ateş
• mide bulantısı ya da kusma
• oryantasyon bozukluğu
• düşük kan basıncı
Safra kesesi apsesi
Safra kesesi apsesi, safra kesesinin iltihaplanmasıyla irin oluşmadır. İrin, beyaz kan hücrelerinin, ölü dokuların ve bakterilerin birikimidir. Belirtiler, karnın sağ üst kısmında ağrı, ateş ve titremedir.
Bu hastalık, akut kolesistit ile birlikte ortaya çıkabilir ve safra kesesi taşı, safra kesesini tamamen tıkar, safra kesesi irin ile dolar. Diyabet ve kalp hastalığı olanlarda daha sık görülür.
TEŞHİS
Safra kesesi hastalığı nasıl teşhis edilir?
Safra kesesi hastalığını teşhis etmek için doktorunuz size tıbbi geçmişinizi soracak ve karın muayenesi yapacaktır. Karında ağrı kontrolü de yapılır.
Aşağıdaki testlerden biri veya daha fazlası kullanılabilir:
Ayrıntılı tıbbi geçmiş
Yaşadığınız belirtilerin bir listesi ve kişisel veya aile geçmişinde safra kesesi hastalığı olması önemlidir. Ayrıca, uzun süreli safra kesesi hastalığının herhangi bir bulgusu olup olmadığını belirlemek için genel sağlık değerlendirmesi yapılabilir.
Fiziki muayene
Doktorunuz, karın muayenesi sırasında “Murphy belirtisi ” olarak adlandırılan ağrının olup olmadığını anlamak için özel bir işlem yapabilir.
Bu manevra sırasında doktorunuz ellerini safra kesesi bölgesi üzerinden karnınıza koyacaktır. Daha sonra alanı inceleyip hissederken nefes almanızı isteyeceklerdir. Eğer ciddi bir ağrı hissediyorsanız, safra kesesi hastalığınız olabilir.
Göğüs ve karın röntgeni
Semptomatik kolesistitte, taşlarda kalsiyum varsa karın röntgeninde bazen taşlar görülebilir. Göğüs röntgeni, plevra iltihabı ve pnömoni gösterebilir.
Ancak, safra kesesi hastalığının saptanması için röntgen, en iyi test değildir. Bu röntgenler genellikle safra taşları, safra kesesi veya karaciğer ile ilgili olmayan diğer olası ağrı ihtimallerini ortadan kaldırmak için kullanılırlar.
Ultrason
Bir ultrason vücudunuzdaki görüntüleri üretmek için ses dalgalarını kullanır. Bu test, doktorunuzun safra kesesi hastalığının tanısı için kullandığı temel yöntemlerden biridir. Ultrason, safra kesesini taş oluşumu, kalınlaşmış duvarlar, polipler veya kütleler açısından değerlendirebilir. Karaciğerinizdeki herhangi bir sorunu da belirleyebilir.
HIDA taraması
HIDA taraması, safra kesesi ve karaciğer içindeki kanal sistemine bakar. Bir kişide safra kesesi semptomları olduğu zaman sıklıkla kullanılır, ancak ultrason semptomlar için bir neden göstermez. Bir HIDA taraması, safra kanalı sisteminin daha kapsamlı olarak değerlendirilmesi için de kullanılabilir.
Bu test zararsız radyoaktif bir madde kullanarak safra kesesinin işlevini değerlendirebilir. Madde bir damara enjekte edilir ve daha sonra safra kesesi boyunca ilerledikçe izlenir. Safra kesesinden safra sıvısının çıkmasına neden olan başka bir kimyasal da enjekte edilebilir.
Bir HIDA taraması, safra kesesinin safra kanal sistemi boyunca safra sıvısını nasıl taşıdığını gösterir. Safra kesesinden çıkan safra oranını da ölçebilir. Buna ejeksiyon fraksiyonu denir. Safra kesesi için normal bir ejeksiyon fraksiyonu yüzde 35 ila 65 arasında kabul edilir.
Diğer testler
CT ve MRI taraması gibi diğer görüntüleme testleri de kullanılabilir. Ayrıca kan testleri, artan beyaz kan hücre sayısını ve anormal karaciğer fonksiyonunu kontrol etmek için yapılır.
Endoskopik retrograd kolanjiyopankreatografi (ERCP) daha invaziv ancak yararlı bir testtir. Esnek bir kamera ağız içine ve mideyi geçerek ince bağırsağa sokulur. Kontrast boya, safra kanalı sistemini özel bir röntgen ile göstermek için enjekte edilir.
Safra taşlarından kaynaklanan bir tıkanma şüphesi varsa, ERCP özellikle yararlı bir testtir. Tıkanmaya neden olan safra taşı bu prosedür sırasında genellikle çıkarılır.
TEDAVİ
Safra kesesi hastalığı nasıl tedavi edilir?
Yaşam tarzı değişiklikleri
Bazı sağlık koşulları safra taşı oluşumu riskini arttırdığından yaşam tarzındaki değişiklikler, belirti görülmeyen insanlarda safra kesesi hastalığının tedavisinde yardımcı olabilir. Aşırı kilolu ve diyabet hastası olmak safra taşı olasılığını artırır. Kilo vermek ve diyabet üzerinde iyi kontrole sahip olmak riskin azalmasına yardımcı olabilir.
Bununla birlikte, hızlı kilo kaybı da safra taşı oluşumunu tetikleyebilir. Kilo vermek için güvenli yöntemler hakkında doktorunuzla konuşun.
Artan fiziksel aktivite aynı zamanda kanda bir tür yağ olan trigliseritleri düşürmenin yanı sıra safra taşı oluşumunu azaltıyor gibi görünmektedir. Sigarayı bırakmak ve alkol alımını sınırlamak genellikle önerilir.
Tıbbi tedavi
Safra kesesi iltihaplanmasının ilk aşaması sıklıkla ağrı kesicileriyle tedavi edilir. Ağrı genellikle şiddetli olduğu için reçeteli ilaçlara ihtiyaç vardır. Doktorunuz kodein veya hidrokodonlu ilaçlar reçete edebilir. IV reçeteli anti-inflamatuarlar reçete edilebilir veya morfin gibi daha kuvvetli ağrı kesiciler verilebilir.
İbuprofen (Advil) ve naproksen (Aleve) gibi reçetesiz ilaçlar bulantı ve kusma riskinin artması nedeniyle uzun süre kullanılamaz. Eğer fazla su tüketmiyorsanız, anti-inflamatuar ilaçlar ciddi böbrek sorunlarına da neden olabilir.
Çoğu kişi, ağrıyı ve buna eşlik eden belirtileri evde yönetmekte güçlük çeker. Sizin için en iyi tedaviyi belirlemek için doktorunuzla konuşun.
Devam eden araştırmalar, ezetimib ilacının kullanımını ve kolesterol safra taşlarının oluşumunun azaltılmasındaki rolünü incelemektedir. Bu ilaç, vücudun kolestrolü bağırsak yolundan emme şeklini değiştirir.
Ameliyat
Birden fazla enflamasyon atağı yaşadıysanız, safra keseni çıkarma ameliyatı tavsiye edilir. Safra kesesi ameliyatı aktif safra kesesi hastalığının tedavisinde en etkili yöntem olmaya devam etmektedir.
Ameliyat karnınız bir kesi ile açılarak veya laparoskopik olarak gerçekleştirilebilir. İkinci işlem, karın duvarından birkaç delik açılması ve bir kamera takılmasını içerir. Laparoskopik cerrahi daha hızlı bir iyileşme sağlar. Bu yöntem, safra kesesi hastalığının önemli komplikasyonlarına sahip olmayan kişiler için tercih edilir.
Safra kesesi ameliyatından sonra her iki yöntemle de kişilerde ishal görülmesi normaldir. Mayo Clinic’e göre, safra kesesi ameliyatı sonrası 10 kişiden 3’ünde ishal görülür.
Çoğu kişide ishal sadece birkaç hafta sürer. Fakat birkaç durumda, yıllarca sürebilir. Ameliyattan sonra ishal belirtisi iki haftadan fazla sürüyorsa doktorunuzla konuşun. Diğer belirtilere bağlı olarak, takip testi gerekebilir.
KOMPLİKASYONLAR
Safra kesesi hastalığının potansiyel uzun süreli komplikasyonları:
Safra kesesi, karaciğerin safra sürecine yardımcı olması için safra kesesi ve bağırsak arasında anormal bir geçiş yolu veya fistül oluşturabilir. Bu durum çoğunlukla safra taşlarına bağlı kronik enflamasyonun bir komplikasyonudur.
Diğer komplikasyonlar şunları içerebilir:
• bağırsak tıkanıklığı
• iltihaplanma ve skar oluşumu
• delinme (safra kesesi deliği)
• peritonit olarak bilinen karnın bakteriyel kontaminasyonu
• kötü huylu transformasyon (hücrelerin değişerek kanserli tümör haline gelmesi)
ÖNLEME
Safra kesesi hastalığı önlenebilir mi?
Safra kesesi hastalığı için cinsiyet ve yaş gibi belirli risk faktörleri değiştirilemez. Bununla birlikte beslenme şekli, safra taşı oluşumunda rol oynayabilir. Ulusal Diyabet, Sindirim ve Böbrek Hastalıkları’na (NIDDK) göre, lif ve sağlıklı yağ bakımından yüksek olan gıdalar, safra taşlarını önlemeye yardımcı olabilir.
İnceltilmiş tahıllar (şekerli gevrekler, beyaz pirinç, ekmek ve makarnada bulunur) ve şekerli tatlılar, safra kesesi hastalığı riskinin artmasıyla ilişkilendirilir. Kahverengi pirinç ve kepekli ekmek gibi tam tahıllar ve balık ve zeytin yağından elde edilen yağlar önerilir.
Safra kesesi problemleri ne kadar önce tanınır ve tedavi edilirse komplikasyonların ortaya çıkma ihtimali o kadar düşer. Safra kesesi hastalığı belirtisi veya semptomu yaşıyorsanız doktorunuzla konuşmanız önemlidir.
-Makale Kaynakları
• de Bari O, et al. (2014). Cholesterol cholelithiasis in pregnant women: Pathogenesis, prevention and treatment.
annalsofhepatology.com/revista/numeros/2014/04_146_v13n6_2014_CholesterolCholelithiasis.pdf
• Dhir T, et al. (2015). Old man gallbladder syndrome: Gangrenous cholecystitis in the unsuspected patient population. DOI:
10.1016/j.ijscr.2015.03.057
• Dieting and gallstones. (2015).
niddk.nih.gov/health-information/weight-management/dieting-gallstones
• Gallstones. (2013).
niddk.nih.gov/health-information/digestive-diseases/gallstones
• Gidwaney NG, et al. (2017). Pathogenesis and clinical spectrum of primary sclerosing cholangitis. DOI:
10.3748%2Fwjg.v23.i14.2459
• Ignacio RC Jr., et al. (2016). Condition: Biliary dyskinesia.
eapsa.org/parents/conditions/a-e/biliary-dyskinesia/
• Mayo Clinic Staff. (2017). Cholecysitis: Definition.
mayoclinic.org/diseases-conditions/cholecystitis/basics/definition/con-20034277
• Mayo Clinic Staff. (2017). Gallstones: Self-management.
mayoclinic.org/diseases-conditions/gallstones/manage/ptc-20231397
• Mayo Clinic Staff. (2017). HIDA scan: Overview.
mayoclinic.org/tests-procedures/hida-scan/home/ovc-20200578
• Picco MF. (2017). Chronic diarrhea: A concern after gallbladder removal? I had my gallbladder removed six months ago, and I’m still having diarrhea. Is this normal?
mayoclinic.org/tests-procedures/cholecystectomy/expert-answers/gallbladder-removal/faq-20058481
• Portincasa P, et al. (2016). Preventing a mass disease: The case of gallstone disease: Role and competence for family physicans. DOI:
10.4082%2Fkjfm.2016.37.4.205
• Shah V, et al. (n.d.). Gallbladder empyema.
radiopaedia.org/articles/gallbladder-empyema
• What are the risk factors for gallbladder cancer? (2016).
cancer.org/cancer/gallbladder-cancer/causes-risks-prevention/risk-factors.html
